In de zorg werken vakbekwame mensen. Medisch is er veel expertise. Hoe is het echter met de aandacht voor de geestelijke gesteldheid van de patiënt? Een verhaal uit de praktijk.
De 85-jarige moeder van Margreeth van der Oord belandt na een knieoperatie opnieuw in het ziekenhuis. Dit keer voor een langdurige opname waarbij er veel aandacht is voor haar fysieke herstel, maar de aandacht voor haar geestelijke welzijn ver achter blijft. Margreeth besluit in te grijpen.
“Voor mijn moeder duurt de dag lang. Om half zeven in de ochtend wordt zij gewekt voor het ontbijt. Om negen uur is er koffie. De zaalarts zegt goedemorgen, vraagt hoe zij zich voelt en gaat verder. Er wordt bloeddruk gemeten. Rond twaalf uur ziet zij opnieuw een voedingsassistent die vraagt waaruit de lunch mag bestaan. Tot half vier (bezoekuur) spreekt zij dag in dag uit niemand die werkelijk belangstelling heeft. Natuurlijk heeft mijn moeder behoefte aan vakbekwame zorgverleners, maar zij heeft ook behoefte aan zorgverleners die zich oprecht om haar bekommeren. Ze krijgt aandacht te kort.”
Stress en onrust
“Net als vele andere ouderen heeft mijn moeder een complexe zorgvraag,” vertelt Margreeth. “Mijn moeder had al tijden veel pijn en kon zich nog slechts door haar enorme wilskracht goed bewegen. Uiteindelijk blijkt een operatie nog de enige mogelijkheid. Mijn moeder krijgt een knieprothese. Het is een flinke operatie, zeker voor een vrouw van haar leeftijd.”
Kort na de operatie verlaat haar moeder het ziekenhuis om elders te revalideren, maar als blijkt dat de wond niet goed herstelt vanwege een slechte doorbloeding, moet zij weer opgenomen worden. Een nieuwe operatie volgt.
“Na een vaatreconstructie ligt mijn moeder in een eenpersoonskamer min of meer geïsoleerd. Ik zie bij haar ontreddering en onzekerheid. Het personeel is deskundig, maar heeft nauwelijks tijd voor een praatje. De zorg is gericht op functionaliteit en niet op contact maken. Er wordt gestreefd naar efficiënt werken. Dat wil zeggen: minder handen en toch een betere zorg. Aan haar bed verschijnen steeds meer specialisten.
Het is voor mijn moeder erg onduidelijk en verwarrend welke rol en verantwoordelijkheid arts assistenten, artsen in opleiding en andere gespecialiseerde artsen hebben, die aan haar bed verschijnen. Mijn moeder geeft aan dat zij graag bij de bespreking van behandelplannen de aanwezigheid heeft van een familielid. Dat gebeurt niet altijd. Met als gevolg dat de boodschap die wordt overgebracht over de medische situatie en het behandelplan vaak maar half wordt begrepen. Dat levert stress en onrust. Het doorgaans heldere brein van mijn moeder gaat bij de aanwezigheid van teveel witte jassen in een overlevingsstand. Wat er precies wordt besproken kan ze zich dan later niet herinneren. Op vragen als ‘wat was de uitslag van het onderzoek en wat is men precies van plan om te doen’ volgt dan het antwoord ‘ja dat weet ik niet meer hoor’.
Terwijl het ziekenhuis aangeeft dat men compassie en communicatie belangrijk vindt en het personeel daarin traint, leiden de trainingen kennelijk niet automatisch tot een oprechte aandachtige houding.
Pure aandacht
Ik besluit in te grijpen en een weg te vinden om er echt voor haar te kunnen zijn. Compassie maakt ons immers minder eenzaam en minder bang. Pure aandacht werkt helend.
Samen met mijn moeder kies ik voor dagelijkse mantelzorg in het ziekenhuis, buiten de bezoekuren om. Ik kom op bezoek van half elf tot vijf uur. Met familieleden wordt een bezoekrooster gemaakt voor de avonduren.
Deze wijze van mantelzorg op de verpleegafdeling wordt niet onmiddellijk juichend omarmd. Meerdere keren geeft het personeel aan dat ze het niet prettig vindt dat bezoek buiten de bezoekuren om aanwezig is. Dit wordt vooral beargumenteerd vanuit de voor de afdeling geldende regels. ‘Wat zouden andere patiënten ervan zeggen’ en ‘wat moeten wij andere patiënten vertellen’.
Maar wij zetten door. Mijn moeder ligt alleen in een kamer en dat maakt het goed mogelijk om bijvoorbeeld te luisteren naar muziek. Er zijn verse bloemen, er is een beeldje om naar te kijken, er is vers fruit en op het prikbord hangen inspirerende kaarten. Er zijn puzzels, wij doen spelletjes, en er worden onderwerpen besproken die onze gemeenschappelijke belangstelling hebben. We voeren samen gesprekken met artsen en informeren naar bloeduitslagen. Mijn moeder vindt haar weg op een tablet, en volgt haar kleinkinderen op facebook en ze heeft mailcontact met familie en relaties.
Nu de mantelzorg rondom haar geregeld is, is het voor haar gemakkelijker om rustig, open en vriendelijk te zijn in het contact met artsen en het verplegend personeel. Zij voelt zich meer op haar gemak. Zij neemt het minder persoonlijk als imperfectie om de hoek komt kijken en ze is opvallend helder van geest. Zij houdt uitstekend bij of het medicijngebruik wel klopt, of afspraken die in haar agenda staan verzet moeten worden en of er nog bezoek is gepland. Met geduld en goede moed ondergaat mijn moeder het trage verloop van het genezingsproces en de behandeling.
Een brug naar huis Een transferverpleegkundige slaat voor mijn moeder de brug naar de zorgverlening thuis. Ze krijgt hulp bij de persoonlijke verzorging en omdat ze sinds de ziekenhuisopname geen warme maaltijden neemt, wordt ook de afdeling diëtetiek betrokken bij het genezingsproces.
Als ik terugkijk op deze periode ben ik nog altijd verbijsterd hoe eenzaam je als patiënt kunt zijn en wat dat met je doet. In het ziekenhuis is mijn moeder verstoken van liefde, affectie en begrip. Er is geen oprecht contact. De zorgverleners, heel deskundig in hun vak, richten zich op het oplossen van medische problemen. De werkelijke aandacht voor het geestelijke welzijn van de patiënt blijft achter.
(Margreeth van der Oord (60), mindfulness trainer, coach en meditatiedocent)
Onder redactie van Julia van Bohemen, eindredacteur
