Op zoek naar de betekenis van muziek en muziektherapie

Redacteur Francine dook in de betekenis van muziek en bezocht een muziektherapeute. Bekijk zeker ook het filmpje.

muziekmaand

‘Dat klinkt mij als muziek in de oren’

Een leven zonder muziek kan ik me niet voorstellen. Of je er nu naar luistert of zelf een instrument bespeelt, muziek raakt, maakt iets los en verbind je met je diepste gevoelens. Ik ga op zoek naar de betekenis van muziek…

Omdat het je innerlijk bereikt, is het een goede ondersteuning bij ontspanning en meditatie. Het brengt je dicht bij jezelf, opent innerlijke deuren en kan je in contact brengen met je spirituele kant. Ook in religie heeft muziek vaak een duidelijke plek om tot verbinding met het hogere te komen.

Emotie en gevoel

Muziek kan emoties versterken en associaties oproepen met oude gevoelens en gebeurtenissen. Het geeft bijvoorbeeld troost bij verdriet. Of wakkert je passie aan, zoals bij de tango. Je kent vast wel de ‘Bolero-scène’ uit de film Ten met Bo Derek. En dan Koningin Maxima, tot tranen geroerd tijdens haar huwelijk met onze koning. Voor mij is het de viool die mij diep raakt. Of het nu gaat om klassiek, jazz of Ierse muziek, vioolconcerten van Mendelssohn kunnen mij enorm ontroeren.

Spanning en romantiek

Muziek kan ook spanning opbouwen en dreiging verbeelden. De aanzwellende tonen in de film Jaws duiden op gevaar en je voelt je lichaam op scherp gaan en je bent ineens op je hoede. Zachtere, lieflijke muziek kan juist gebruikt worden om romantiek te versterken. In de film gaat de muziek altijd een stapje voor je uit om je in de juiste stemming te brengen voor een volgende scène.

Liefde

Over liefde wordt veel gezongen en de combinatie van muziek en tekst kan je steunen of tot wanhoop drijven. Ook ik herhaalde na een verbroken liefde steeds hetzelfde liedje, man wat een kommer en kwel… En toch bracht het ook troost, want ik was dus niet de enige met pijn. Er werd immers over gezongen.

Beweging en verbinding

Dansen van wals tot rock. Lekker uit je dak gaan en je afreageren. Het aardse even achter je laten met esoterische muziek. Op housemuziek dansen tot in de vroege uurtjes. Fitnessen op krachtige tonen die je stimuleren en hardlopen met prettige muziek op je oren waardoor het net iets makkelijker gaat. Ritmes in de muziek zetten je in beweging. Daarnaast brengt muziek mensen samen en haalt het grenzen weg. Het verbindt en maakt saamhorig. Het is een universele taal die we allemaal verstaan. Strijdliederen, liefdesliedjes, schlagers en volksliederen, ze geven allemaal dat gevoel van verbinding.

Muziek en dementie

Gevoel, emotie, verbinding en beweging, muziek speelt dus in veel dingen een belangrijke rol. Wat met praten niet altijd bereikt kan worden, lukt wel met muziek en daarom wordt het steeds vaker gebruikt bij therapie. Mijn interesse in muziek als therapievorm werd gewekt in het buitenland. Dan Cohen is de bedenker van het initiatief Music & Memory. Hij ging op zoek naar de favoriete muziek van dementerenden en ontwikkelde een programma. Het blijkt dat muziek één van de laatste zaken is die uit je hersenen verdwijnt bij vormen van dementie zoals bijvoorbeeld bij Alzheimer. De meest verrassende resultaten worden dan ook bereikt bij dementerenden, de groep die juist zo onbereikbaar lijkt. Via een iPod of MP3 speler kregen dementerenden muziek te horen. Er ontstond een synergie tussen de muziek en de herinneringen en belevingen van deze mensen. Een glimlach kwam los, een opleving, een meebewegen met de muziek. Het was als een opening naar binnen en er kwam contact. Muziek bleek de sleutel die deuren opende. De documentaire Alive inside geeft hier een mooi beeld van. Bekijk hier de trailer.

Muziektherapie in Nederland

Met deze wetenschap zijn ook diverse Nederlandse therapeuten aan de slag gegaan, zoals Mirjam Groot Jebbink in haar praktijk ‘Hart melodie’. Nadat ze een demonstratie van muziektherapie had gezien tijdens haar opleiding, wist ze dat ze daar mee verder wilde. In Nederland wordt muziektherapie aangeboden als specialisatie binnen de opleiding creatieve therapie. Uiteraard wordt het ook gebruikt bij andere doelgroepen dan dementerenden. Maar deze doelgroep heeft Mirjam haar voorkeur, mede dankzij de ervaringen tijdens haar stage. Ik mocht een kijkje nemen in haar praktijk.

Dementie

Er zit een vrouw in de kamer met haar hoofd naar beneden. Ze lijkt te slapen. In haar een heel leven met ervaringen, gevoelens en gebeurtenissen. Ze is de verbinding kwijt met de wereld om haar heen en alles gaat ogenschijnlijk aan haar voorbij. Opgesloten in zichzelf.
Mirjam komt binnen. Ze pakt haar gitaar en begint een liedje te spelen. Papegaaitje leef je nog ija deja, ja meneer ik ben er nog ija deja. Hoe treffend kan een tekst zijn. Er gaat een trilling door de oudere vrouw heen, er komt beweging en ze opent haar ogen. Ze kijkt van binnen naar buiten en buiten komt binnen. Er ontstaat verbinding. Mirjam legt uit dat het kiezen van iemands favoriete muziek essentieel kan zijn, omdat die muziek dieper binnenkomt en herkenning geeft. Er is immers ook muziek die je enorm kan irriteren en dat is niet handig bij deze gevoelige mensen. Dan kan het boosheid oproepen en voor nare ervaringen zorgen of voor paniek en angst. Maar de therapeut wil juist vervoering en blijdschap brengen en de sleutel vinden tot verbinding. De muziek wordt door Mirjam aangeboden met gitaar of piano. Ze kiest voor levende muziek, zoals ze het noemt. Dat heeft meer effect. Meezingen gebeurt al snel met gewone kinderliedjes, die kent bijna iedereen. Het fijne is dat het er niet toe doet of het mooi is of zuiver. Nee, het doel is blij worden. Laat je maar horen en geniet. Er is blijdschap en ook ontroering. Bij mij vooral.

Andere toepassingen

Ik vraag of het ook werkt als je doof bent. Het antwoord is ja. In die gevallen is het de trilling van de muziek die binnenkomt. Je kunt muziek bijvoorbeeld voelen met trommels die je ritmisch laat meebewegen. Mirjam gebruikt hiervoor onder andere de djembé.
Neurologische muziek maakt gebruik van de pulsering van het lichaam, het kloppen van je hart. De hersenen reageren het beste op ritmische muziek omdat het ritme aansluit bij die pulsering. En daar ontstaat dan de verbinding. Het wordt gebruikt om iemand in beweging te krijgen met lopen of meeklappen op het ritme.

Bij afasie of na een hersenbloeding wordt via muziek de spraak geprikkeld om zich te herstellen. Een gewone dagelijkse zin als ‘ik woon in Utrecht’ wordt op een melodie gezet en dat maakt een andere verbinding in het brein door de koppeling naar muziek, dan door het gewoon uit te spreken. De muziek activeert motoriek, spraak, emoties en taal. Met muziek lukt dit beter omdat het in een ander deel van de hersenen verwerkt wordt en via een omweg voor verbinding zorgt. Soms werkt de activatie nog een halve dag door. Bij anderen stopt die meteen na de sessie.
Zelf muziek maken kan ook. Een van de cliënten was vroeger pianist op het conservatorium. Toen hij achter de toetsen zat, ging hij weer spelen en hij genoot met volle teugen.

Ik ga naar huis en ben er stil van. Thuis zoek ik de stilte in de muziek. Want dat kan ook. Ik ben onder de indruk van deze jonge vrouw die dit mooie werk doet en de mens vooral als mens ziet met behoeftes, ervaringen en diepgang. Iedereen heeft een verhaal. Dat verhaal naar boven halen kun je samen doen, want we hebben elkaar nodig. Bekijk hier een filmpje van Mirjam over haar werk als muziektherapeute.