Foe Yong Hai eet je of haal je af in een Chinees Indisch Restaurant. Heel gewoon en heel Hollands. Zo gewoon is die combinatie van Chinees en Indisch echter niet. Er ligt een bijzondere geschiedenis aan ten grondslag. Het Chinees Indisch Restaurant is bovendien langzaam aan het verdwijnen uit het Hollandse straatbeeld en daarmee raakt ook deze bijzondere keuken op de achtergrond. De keuken van typisch Hollandse Chinees-Indische gerechten en vooral van ‘lekker veel, voor weinig’.
Wie Foe Yong Hai zegt, zegt ‘de Chinees’. De Chinees staat voor het Chinese restaurant dat eigenlijk helemaal zo Chinees niet is. Het is in veel gevallen een mix van Chinese en Indische invloeden inclusief een portie Hollandse aanpassingen. Op die grondslag ontstonden er halverwege de vorige eeuw een groot aantal restaurants waar met name Nederlanders zich tegoed deden aan deze maaltijden met rijst als basis. Daarbij hoorde ook het bekende Foe Yong Hai.
Het Chinese Foe Yong Hai is een gerecht van omelet in tomatensaus, maar kende oorspronkelijk garnalen als basisingrediënt. Het was eigenlijk een gerecht van roerei met krab, maar kreeg al snel een aanpassing met de dikke zoete tomatensaus. Het is niet het enige originele Chinese of Indische gerecht dat aangepast werd aan de Hollandse smaak. Ook de rijsttafel is zo Chinees niet. Voordat de Hollander echter met een gerecht als die rijsttafel kennismaakte, waren het louter de immigranten die zich aan de rijstmaaltijden tegoed deden.
In de begintijd was er nog geen sprake van ‘onze’ Foe Yong Hai
Het zijn goedkope arbeidskrachten uit China die rond 1900 in de scheepvaart werken. Een florerende havenstad als Rotterdam kent dientengevolge een flinke Chinese gemeenschap. Ze brengen hun eigen cultuur tot uiting in onder andere hun eetgewoonten en in 1920 ontstaat een eerste Chinees restaurantje in Rotterdam. Daar is van Foe Yong Hai zoals wij dat nu kennen helemaal nog geen sprake.
Ook andere Nederlandse havensteden hebben te maken met handelaren en arbeiders uit onder meer China die regelmatig in Nederland blijven werken. Als in de crisisjaren, vlak voor de Tweede Wereldoorlog, veel Chinese migranten werkloos raken, zijn ze genoodzaakt iets te bedenken om aan een inkomen te komen. De straatverkoop van pindakoekjes is één van de oplossingen die deze migranten bedenken en niet zonder succes, ook al worden ze daardoor regelmatig pinda-Chinees genoemd.
De Indische keuken beïnvloedt de Chinese
Vanwege het succes hiervan breidt een flink aantal Chinese immigranten hun handel in Chinese etenswaren uit en dat leidt tot meerdere Chinese restaurants in Nederland. De restaurants richten zich in eerste instantie op inwoners met een Aziatische achtergrond.
Tegelijkertijd ontwikkelt zich in Amsterdam in die tijd een opvangplek voor Chinese scheepslieden, die wachten op hun volgende reis en daar twee keer per dag een maaltijd krijgen, tot een heus restaurant. In 1928 is Kong Hing in Amsterdam een feit, waar voor het eerst ook Nederlandse klanten zich tegoed doen aan een Aziatische maaltijd.
Na de Tweede Wereldoorlog en bij de onafhankelijkheid van Indonesië kiest een groot aantal Indische migranten en Nederlandse militairen voor Nederland. In hun kielzog volgen ook veel Indische Nederlanders met een Chinese achtergrond. Zij brengen niet alleen een stukje cultuur met zich mee, maar ook de Indische keuken. Vanaf dat moment krijgt Nederland er een ‘keuken’ bij, namelijk die uit Nederlands-Indië en vormt zich al snel een mix van zowel de Chinese als de Indische keuken.
Foe Yong Hai krijgt voet aan de Hollandse grond
Als door de dekolonisatie ook nog eens een groot aantal Nederlandse gezinnen terugkomen uit Nederlands-Indië, brengen ze hun ‘kokkies’ mee. Die hadden jarenlang heerlijke maaltijden voor de gezinnen gecreëerd en zetten dat in Nederland voort compleet met Indische ingrediënten. In no time ontstaan er maaltijden op zowel Hollandse als Indische basis. Zo ontstond onder andere de rijsttafel, een naam bedacht door een Nederlandse kok uit Hotel des Indes in Batavia.
Deze mix van de Indische en Chinese cultuur zorgen voor restaurants op Chinees-Indische grondslag. Er vindt tevens een ‘verNederlandsing’ van de maaltijden plaats. De maaltijden worden wat minder pittig, de hoeveelheden groter en er ontstaan on-Nederlandse en on-Oosterse producten zoals bami- en nasiballen en bami- en nassi-schijven. Het is net niet het een en net niet het andere. Het is de uitkomst van een mix van al die culturen en ingrediënten. Foe Yong Hai met zoetzure saus kan zich hier ook bij voegen.
De ontroerende treurnis van het Chinees Indische restaurant
In de hoogtijdagen waren er wel 2300 Chinees-Indische restaurants in Nederland, momenteel zijn dat er nog rond de duizend. Na het jaar 2000 liep het aantal Chinees-Indische restaurants in Nederland terug. Voor een groot deel omdat de jongere generatie zo’n restaurant niet van hun ouders over wilden nemen, en ook omdat er een verschuiving plaats vond in de eet-voorkeuren van de Nederlandse huishoudens. Er is inmiddels concurrentie van onder andere de Japanse restaurants met hun Sushi en wokgerechten.
Dat deze bijzondere restaurants en vooral afhaalrestaurants nog altijd tot de verbeelding spreken blijkt wel uit het feit dat verslaggever Mark van Wonderen een boek aan dit fenomeen wijdde. Hij kwam tijdens zijn werk als verslaggever in Noord-Holland in enorm veel dorpen zo’n Chinees-Indisch restaurant tegen en spreekt over deze restaurants als over ‘een ontroerende treurnis’. Hij begon al deze restaurants te fotograferen en maakte er samen met grafisch ontwerper Yolanda Huntelaar een fotoboek over.
Vastgelegd voordat de Foe Yong Hai verdwijnt
Het tweetal typeert de restaurants als een oer-Hollands fenomeen. De combinatie van de Chinese en Indische keuken is alleen in Nederland te vinden. Van Lin Wah tot Happy Garden en van Lotus tot Kota Radja. Compleet met afgebladderde gevels, ontbrekende letters in de naam op die gevel, verdorde planten voor de ramen en met nog altijd de aloude menulijst waarbij ieder gerecht een vast nummer kent. Ook de Foe Yong Hai.
Van Wonderen fotografeerde alle 1090 Chinees Indische restaurants in Nederland voordat ze mogelijk verdwenen zijn en omgebouwd tot hip wokrestaurant. Dit culturele erfgoed van Nederland is op deze manier voor altijd vastgelegd.
