Als we schrijven over geluk en vrijheid, over de kwaliteit van leven en bewustwording, kunnen we niet om muziek heen, maar vooral niet om ‘de Canto’. Wie er nog nooit van het gehoord heeft, zou er in ieder geval eens een stukje van moeten beluisteren, maar beter nog is het om het hele muziekstuk tot je te nemen. Moet je wel drie en een half uur voor uittrekken. Het kán je leven op z’n kop zetten; je bent gewaarschuwd.
Het ontroert. Vooral als de toon omhoog gaat. Even dat sprankje. Dat sprankje hoop of verlangen… Een meer dan drie uur durend muziekstuk dat voor veel mensen hun wereld op z’n kop zette. Daarna werd niets meer hetzelfde. Ze gaven het een speciale plek in hun leven of maakten zelfs naar aanleiding ervan een totaal andere keuze. Sloegen een andere weg in. De Canto Ostinato van Simeon ten Holt.
Hij componeerde het stuk tussen 1976 en 1979. Canto Ostinato wordt gespeeld door vier pianisten, elk achter een vleugel. Het muziekstuk dat nooit bedoeld was een klassieker te worden, maar het wel werd. Een soort hit, met stip binnen gekomen.
Het sloeg in de jaren zeventig in als een bom
Het waren de jaren zeventig en het sloeg in als een bom. Voor veel mensen ‘bereikbaar’, dat wil zoiets zeggen als ‘niet te moeilijk’ en ‘goed in het gehoor liggend’. Maar met een enorme lange duur. Het weerhield mensen er niet van het te beluisteren. Er waren mensen die het zo aanhingen dat het een kantelpunt in hun leven bewerkstelligde. Hoe kan zoiets? Wat is de mystiek van Canto?
‘De luisteraar hoort weliswaar herkenbare akkoorden, ze volgen niet het conventionele muzikale traject omdat ik ze heb geïsoleerd’, legde Ten Holt uit in de documentaire: ‘Over Canto’. Maar dat zegt de leek niet veel. Die luistert en voelt. Zoals kunsthistorica Colette Noël deed. Zij werd geraakt door de toon en het ritme. “Het heeft iets in mij in beweging gebracht dat zich onontkoombaar heeft doorgezet,” vertelt ze in de documentaire die een paar jaar geleden werd uitgezonden. Ze gaf haar leven een andere wending, alsof het niet anders kon. Canto gaf haar ruimte, zegt ze. Ze verliet haar man en toog naar het Noord-Hollandse Bergen. Daar woonde toevalligerwijs Simeon ten Holt. De twee zijn enige tijd later getrouwd.
Van Nieuwkerk: ‘Het heeft de magie van grote kunst’
“Het leven naast Simeon is heel verrijkend. Er huist een grote wereld in hem en daar heb ik nog steeds in te ontdekken, vertelt Noël. Noël werd eveneens geïnterviewd in De Wereld Draait Door waar Canto naar aanleiding van het verschijnen van de documentaire in 2011 onder de aandacht werd gebracht. Matthijs van Nieuwkerk zei over het muziekstuk dat het de magie van grote kunst had.
Muziek raakt soms een snaar waar je niet tegen bestand bent, vertelt architect Hans Rijsenaars, in de documentaire. Gespannen op weg naar een presentatie van zijn plannen reed hij in zijn auto richting het gemeentehuis van Apeldoorn. Om te ontspannen zette hij de Goldberg Variaties van Bach op. Toen hij de wethouder even later vertelde dat hij zo genoot van die muziek, raadde diezelfde wethouder hem de Canto aan. Hij kreeg even later een bandje toegestuurd. “Het was een nieuwe sensatie,” vertelt de architect. “Ik had dat gevoel dat ik ook bij die Goldberg Variaties had, ik voelde versmelting van de muziek met de omgeving. Er kwam een samenhang. Adembenemend.”
Man die een deel ervan op zijn arm liet tatoeëren
Rijsenaars is niet de enige die er intens van ging genieten. Actrice Halina Reijn kwam er op de toneelacademie mee in aanraking. Het roept bij haar nog altijd het gevoel op dat alles nog kan. ‘Het is een herinnering aan de toekomst’, zegt ze. In de documentaire ook een man die een deel van de partituur op zijn arm liet tatoeëren als herinnering aan zijn moeder, samen luisterden ze altijd de Canto. Ook een moeder die haar kind baarde op juist deze muziek en een studente die er al vanaf haar zesde naar luistert, en meent dat het iets over het leven vertegenwoordigt.
Een man die op weg naar zijn hersenoperatie niets liever dan de Canto op de koptelefoon wilde. Zonder deze muziek had ik de operatie niet overleefd, meent hij. “Ik ben nuchter genoeg om te weten dat Canto zo’n beslissende invloed niet kan hebben, maar je moet ook overleven naar je geest en je ziel. En daar heeft Canto een onlosmakelijke rol in gespeeld.”
Het lijkt mensen bijzonder sterk emotioneel te raken en het krijgt een aparte plek in hun leven. Er wordt zelfs gesproken over een een fysieke reactie op muziek. Dopamine in de hersenen. Het stuk als drager voor emoties en herinneringen.
Er lijkt een doorleefdheid in te zitten die je kunt voelen
Volgens Ramón Gieling, die de documentaire maakte, raak je er echt van in de ban en vraag je je af waarom het zo veel met je doet. Het is de mysterie van de muziek, zo wordt gezegd. Het stuk blijkt met de hand geschreven, zelfs de lijnen van de notenbalken zijn met de hand getrokken. Er is tijd in gestoken, er is intensief op gestudeerd. Er lijkt een doorleefdheid in te zitten die je klaarblijkelijk kunt voelen. Volgens kenners was het niet zozeer vernieuwend, maar toch zette het de muziekwereld op z’n kop. Canto Ostinato is totale emotie, wordt zelfs beweerd.
Klassieke- en dancewereld komen erin samen
De herhalingen in het stuk (Ostinato verwijst naar herhaling, Canto ofwel cantate wijst naar de melodie), de muzieklijnen zouden velen ook in een soort trance brengen, wat eveneens de latere house-muziek met mensen kan doen. Het is niet voor niets dat er raakvlakken zijn en dat house-musici geïnspireerd zijn door het stuk. Zo komen de klassieke- en de dancewereld samen. Zelf meent Simeon ten Holt dat hij zich daar helemaal niet zo bewust van is geweest. “Het is uit de nevel ontstaan,’ vertelt hij. De componist en kunstenaar overleed in november 2012, op 89 jarige leeftijd.
Volgens Matthijs van Nieuwskerk zit heel zijn eigen gevoel, liefde en persoonlijkheid erin. Het stuk heeft volgens de presentator een ritmische puls, zoals elektronische muziek ook heeft. Het blijkt daarom ook te werken voor mensen die niets met klassieke muziek hebben. Het spreekt bijna iedereen aan. Van Nieuwkerk: “Dat meditatieve, dat je in een soort trance brengt en dat het tegelijkertijd zo prettig weg-luistert; ik denk dat dat het geheim van het succes is.” Maar liever nog: oordeel zelf. Canto Ostinato.
Meer weten of live luisteren?
Wilma de Rek schreef een boek over Canto Ostinato (met integrale bladmuziek), uitgeverij Balans (2016). Canto Ostinato, Simeon ten Holt over zijn meesterwerk.
Live luisteren kan onder andere nog op 29 september om 20 uur bij Radio Kootwijk (ligconcert). Daar spelen sandra & Jeroen van Veen de Canto. Zij spelen ook op 18 juli in de Grote Zaal van het Concertgebouw in Amsterdam.
Voor 2019 kun je reserveren voor 9 februari en 1 juni in Pernissimo (Pernis/Rotterdam) en voor 16 februari in de Grote kerk in Naarden.
Foto: kunstencentrum De Kom/Wikipedia