12 april 1945: Kamp Westerbork wordt bevrijd

Wat weet jij over Kamp Westerbork? Lees het hier en bekijk de film.

Een inktzwarte bladzijde uit de geschiedenis: de deportatie van Joden naar concentratiekampen. Terugdraaien kan niet meer, herinneren en herdenken wel. Kamp Westerbork in Drenthe is zo’n plek waar je naartoe gaat om nooit meer te vergeten. De spoorlijn met de omgebogen rails symboliseert de verschrikkelijke vernietiging. Op de vroegere appèlplaats staan 102.000 stenen, één steen voor iedere vermoorde man, vrouw of kind.

Hoewel veel mensen denken dat het kamp gebouwd is na de Duitse inval, is het gebouwd in opdracht van de Nederlandse regering om eind jaren dertig de stroom vluchtelingen op te vangen. Het geld ervoor werd grotendeels opgebracht door de Joodse gemeenschap in Nederland.

Leefbaar

De eerste bewoners, die in 1939 kwamen, hadden hoge verwachtingen van hun verblijfsplaats maar moesten hard werken om het terrein met een paar barakken leefbaar te maken. De stroom vluchtelingen naar het kamp kwam maar langzaam op gang, maar in april 1940 woonden er 749 mensen.

Na de capitulatie heerste er een strenger regime in het kamp en in- en uitlopen was niet meer zo makkelijk, al was de leiding nog steeds Nederlands. Vanaf de zomer van ’42 kwam de kampleiding in handen van de Duitse Sicherheitspolizei, de SD. De belangrijkste commandant van Westerbork was Alfred Konrad Gemmeker. Hij maakte van het kamp een plek waar alles ogenschijnlijk was. Een winkel, een ziekenhuis, een school, cabaret en sport. Gemmeker gedroeg zich redelijk vriendelijk, maar hij zorgde er wel voor dat er wekelijks genoeg Joden (in totaal 107.000) met de trein naar het Oosten vertrokken.

Treinen

Men gaat er vanuit dat hij wist wat hen stond te wachten. In totaal vertrokken er 93 treinen vanuit Kamp Westerbork naar onder andere Auschwitz en Bergen-Belsen. Onder de getransporteerden waren ook Sinti, Roma en verzetsstrijders. Op 13 september 1944 vertrok de laatste trein. Slechts 5.000 mensen keerden na de oorlog terug.

Op 12 april 1945 werd Kamp Westerbork bevrijd door Canadese militairen. De bevrijding van het hele land op 5 mei werd door veel kampbewoners gevierd in de villa van de kampcommandant. Die woning bestaat nog steeds en is een van de weinige bewaard gebleven bouwwerken van Westerbork.

NSB’ers

De eerste tijd na de bevrijding bleven de ruim 800 gevangen die er nog waren nog een tijdje in het kamp, omdat er kans was op verspreiding van besmettelijke ziekten. Na de oorlog werden NSB’ers en andere collaborateurs naar het kamp gebracht. Toen de eersten van hen aankwamen in Westerbork, waren er nog een paar honderd Joden. Een deel van hen werd ingezet bij de bewaking van de gevangenen, wat zorgde voor een hele vreemde situatie.

In 1944 gaf commandant Gemmeker opdracht aan een cameraman om het kampleven te filmen. Deze unieke beelden vormen de rode draad in de documentaire Kamp Westerbork, de film, die je hier kunt bekijken.

Lees ook het 50+ artikel Zinvol leven  over Johan van Hulst die een groot aantal Joodse kinderen redde van deportatie.

foto: website Westerbork