Tegenprestatie opleggen voor inwoners met bijstandsuitkering vaak niet nodig

Van inwoners die een bijstandsuitkering ontvangen wordt verwacht dat zij iets terugdoen voor de samenleving. Dit wordt een ‘tegenprestatie’ genoemd. Het Fries Sociaal Planbureau (FSP) heeft in 2016 onderzoek gedaan naar de uitvoering van de tegenprestatie in Friese gemeenten door beleidsambtenaren te interviewen. Uit dit onderzoek blijkt dat de term ‘tegenprestatie’ verschillend geïnterpreteerd wordt. Daarnaast blijkt dat een verordening niet altijd een afspiegeling is van de praktijk. Wel kiezen alle Friese gemeenten ervoor burgers op een positieve, niet dwingende manier te motiveren om iets terug te doen voor de uitkering.

Tegenprestatie altijd verplicht?
Bij een tegenprestatie gaat het om onbetaalde maatschappelijk nuttige activiteiten van beperkte duur en omvang. Denk hierbij aan wandelen met ouderen of een bardienst draaien in een dorpshuis. Iemand die een bijstandsuitkering ontvangt moet een tegenprestatie verrichten als de gemeente hier om vraagt. Gemeenten zijn niet verplicht om een tegenprestatie op te leggen. Zij mogen namelijk zelf regels maken wanneer wel of niet een tegenprestatie verplicht wordt. Wat opvalt uit de interviews met de beleidsambtenaren is dat zij verschillend naar de term ‘tegenprestatie’ kijken. Een aantal Friese gemeenten gebruiken het woord ‘tegenprestatie’ alleen voor door de gemeente opgedragen activiteiten. Andere gemeenten beschouwen zowel vrijwillige als verplichte activiteiten als een door de burger geleverde tegenprestatie.

Gemeenten geven voorkeur aan vrijwillige tegenprestatie
Ondanks de verschillen in interpretaties richten gemeenten zich in de uitvoering van het beleid rond de tegenprestatie in Fryslân vooral op vrijwillige inzet van de burgers. Gemeenten gaan op een positieve manier in gesprek over het verrichten van maatschappelijke nuttige activiteiten. Volgens meerdere beleidswerkers komt het nauwelijks voor dat iemand weigert mee te werken. “Vaak vinden mensen het niet meer dan normaal dat zij iets terug doen voor hun uitkering”, aldus een beleidsambtenaar. Daarnaast blijken veel mensen in de bijstand al maatschappelijk actief te zijn als vrijwilliger of mantelzorger.

Verschil tussen verordening en praktijk
In onze vorige publicatie over de tegenprestatie zijn de verordeningen van de 24 Friese gemeenten met elkaar vergeleken. Er bleken grote verschillen te zijn tussen Friese gemeenten in de duur en omvang van de tegenprestatie. Dit zou betekenen dat de ene gemeente van een bijstandsgerechtigde een grotere tegenprestatie verwacht dan de andere gemeente. Uit de interviews met beleidsambtenaren blijkt dat in gemeenten waar in de verordening een hoge inzet wordt verwacht, het opleggen van een tegenprestatie niet of nauwelijks voorkomt. Gemeenten die een lage omvang en duur in hun verordening benoemen lijken actiever met de uitvoering van de tegenprestatie bezig te zijn.