Portret Cees van Ham (70), Vrijmetselaar

Het is weekend! En dus een portret van een inspirerende persoonlijkheid

De Vrijmetselarij zou een geheim genootschap zijn, maar omringd door geheimzinnigheid is Cees allerminst. Hij vertelt over zijn zoektocht naar zingeving die hij op een zo zuiver mogelijke manier wil aangaan. Met zijn broeders bezoekt hij wekelijks de loge.

Verschillen van mening, zonder dat je elkaar in de haren vliegt. Kom er nog maar eens om tegenwoordig. Elkaars meningen en inzichten delen, zonder daar een oordeel over te geven. Zonder elkaar proberen te overtuigen van een eigen gelijk. Als je zo met elkaar om kunt gaan en tot een verdieping kunt komen in een bepaalde kwestie of een onderwerp, zonder er direct conclusies aan te verbinden, maak je dan de wereld niet een beetje mooier? Dat zou zo maar eens kunnen en dat is ook exact datgene wat Vrijmetselaars voor ogen hebben.

Vrijmetselaars, is dat niet dat geheime groepje, die sekte? Als we Cees spreken lijkt het daar in de verste verte niet op. De Vrijmetselarij is een genootschap dat op een ongedwongen wijze haar leden de ruimte geeft zingeving-vragen te stellen en deze met elkaar te onderzoeken. Het is een gewone vereniging en wie er lid van is, streeft naar verdieping van inzicht, vooral op geestelijk niveau. “Je streeft er naar een beter mens te worden,” vertelt Cees van Ham die in 1994 voor de Vrijmetselarij koos. “Een beter mens te worden om daarmee de wereld in zijn grootsheid ook een beetje beter te maken. Daar ging een lange zoektocht aan vooraf. Ik kom uit een protestants gezin, maar kon me op een gegeven moment niet langer vinden in het instituut ‘kerk’. Mijn zoektocht naar antwoorden op levensvragen ging echter voort en ik koos voor de Vrijmetselarij.” Die keuze lijkt te maken te hebben met het feit dat zijn vader sinds 1969 al bij de Vrijmetselaars is aangesloten. “Waarom mijn vader ervoor koos, weet ik niet. Daar is nooit over gesproken. Die openheid die er nu is, is pas van de laatste 25 jaar. Maar door mijn vader kwam het wel op mijn pad en ik had er direct een affiniteit mee. Het gaf me de gelegenheid om zelf te bepalen waar ik voor sta, wat ik wil zeggen en te uiten wat ik voel.”

‘Wat de Vrijmetselarij is, vind ik één van de moeilijkste dingen om onder woorden te brengen’

Cees werd lid van de Loge l’Union Provinciale in Groningen, de stad waar vier loges zijn. “Wat de Vrijmetselarij is, vind ik één van de moeilijkste dingen om onder woorden te brengen. Het is een mannenvereniging waar gesproken wordt over allerlei onderwerpen over een dieper geestelijk inzicht,” legt Cees uit. Dat gebeurt methodisch aan de hand van symbolen en rituelen, die hulpmiddelen zijn bij het overbrengen van gedachten of gevoelens die lastig onder woorden te brengen zijn. De symboliek en rituelen zorgen er niet alleen voor dat universele betekenissen gemakkelijker kunnen worden weergegeven, maar ook dat iedereen, ongeacht rang of stand, beroep, hoogte van bankrekening of afkomst, dit kan begrijpen en er mee kan werken. Het is een universele taal. Neem nu de kubiek, een zuiver vierkante steen die symbool staat voor het leven. We treffen hem in de Tempel als sokkel voor de bijbel die wordt ingezet bij het inwijden van een nieuw lid en iedere bijeenkomst wordt geopend door het uitspreken van de zin uit het Evangelie van Johannes ‘Het licht schijnt in de duisternis’. “Daar mag op verzoek ook de koran liggen, als iemand dat wenst, want de Vrijmetselarij staat open voor alle religies,” vertelt Cees. “Die koran leggen we dan bovenop de bijbel, die een symbolische functie heeft en staat voor ‘het eerste grote licht’.”

Terug naar de kubiek. De grote vierkante steen die voor een steenhouwer de basis is van waaruit hij werkt. “Als mens streef je ernaar zo’n kubieke steen te worden. Het is in het leven schuren en schaven om zo mooi in balans te komen en harmonie te bereiken. In het proces om dat te bereiken, wat natuurlijk een leven lang kan duren, probeer je steeds een beter mens te worden. Wat dat is? Het gaat natuurlijk om de intentie om dat te bereiken. Als we dat met z’n allen proberen, maken we de wereld een beetje beter.”

‘Er is niets geheimzinnigs aan’

In het streven naar het verbeteren van de wereld, komen Vrijmetselaars wekelijks bij elkaar en luisteren naar een voordracht om er vervolgens over te praten zonder conclusies te trekken. “Verschil van mening is goed, maar je probeert niet iemand van je gelijk te overtuigen. We noemen dat comparitie-avonden, samen spreken en níet debatteren. Daar komt het op neer.” Daarnaast zijn er de rituele bijeenkomsten die plaats vinden in de Tempel ofwel Werkplaats. Hier komt de symboliek ruimschoots aan bod in onder meer de eerdergenoemde kubiek en bijbel, maar ook in de beitel, passer en winkelhaak als het gereedschap van de steenhouwer en de zon, maan en sterren als symbolen voor het licht. Je treft er ‘een Alziend Oog’, een geblokte vloer, dierenriemtekens.

Alles heeft een symbolische betekenis. En juist deze niet direct voor leken te duiden symboliek zou wel eens bij veel mensen tot de verbeelding kunnen spreken en daardoor de indruk kunnen wekken dat het er allemaal nogal wat geheimzinnig aan toe gaat. Cees ontkracht direct deze veronderstelling. “Er is niets geheimzinnigs aan. We spreken er echter beperkt over omdat we een vereniging zijn met een inwijdingsritueel. Als ik zou vertellen wat daarbij komt kijken en wat er plaats vindt, kan iemand die toetreedt er nooit zijn eigen beeld over vormen. Ik zou hem maar te veel beïnvloeden. Het is de kunst om die ervaring zo zuiver mogelijk te houden en daarom praten we er niet over. Iemand moet het zelf ervaren, zonder vooringenomenheid, een oordeel of een verwachting.”

De vader van Cees is met zijn 96 jaar inmiddels het oudste lid van de Loge l’Union Provinciale. De jongste is rond de vijfentwintig. “We noemen elkaar broeders en komen in vertrouwen bij elkaar. Alles kan worden besproken en blijft binnen de groep. Bovendien: eens een Vrijmetselaar, altijd een Vrijmetselaar. Ook als je je lidmaatschap beëindigt. Je bent immers ingewijd.” Cees meent zich helemaal thuis te voelen bij de Vrijmetselaars, ook als hij een loge in het buitenland bezoekt. “In Frankrijk ben ik wel eens bij een loge geweest en dat voelt dan meteen als thuiskomen. De symboliek is overal gelijk, en we weten van elkaar dat we zelfstandige denkers zijn.” Over dat laatste wil Cees nog wel iets kwijt als het gaat over de loop van de geschiedenis van de Vrijmetselarij. “In 1933 was de Vrijmetselarij de eerste vereniging die in Duitsland verboden werd en in 1940 werden loge-gebouwen gesloten. De Grootmeester, de landelijke voorzitter, werd in 1941 in Dachau om het leven gebracht. Geen enkele dictatuur verdraagt de Vrijmetselarij vanwege onze zelfstandige en vrije denkwijze in onze zoektocht naar de waarheid.” Niet voor niets ontstonden na 1989 in Oost-Europa, na de val van de muur in Berlijn, op vele plekken loges. “Ik denk dat ze in Rusland nu ondergronds bestaan,” vertelt Cees. “De Vrijmetselarij is er altijd geweest. Ik vermoed zelfs dat Beethoven Vrijmetselaar was. In elk geval heeft hij er kennis van gehad. Hij heeft Mozart gekend. En denk maar aan zijn negende symfonie met het slotkoor ‘Alle Menschen werden Brüder’. De tekst is geschreven door Goethe en hij was ook Vrijmetselaar. Evenals Albert Heijn, van de supermarktketen, Dr. Willem Drees, medeoprichter van de PvdA en voormalig minister-president. En ook Winston Churchill, Voltaire, Oscar Wilde.”

Vrouwen lijken er geen plaats te hebben

Vrijmetselaars klimmen op van Leerling, Gezel tot Meester. Termen uit de bouwsymboliek. Vrouwen lijken er geen plaats te hebben. “Eind negentiende eeuw ontstond in Parijs een gemengde Vrijmetselarij. In 1947 ontstond in Nederland de Orde van de Weefsters, met als doel het werken aan persoonlijke ontplooiing, want… zo staat in een brochure geschreven… ‘wie met zichzelf in harmonie is, zal ook de wereld een stukje beter kunnen maken’.

Volgens Cees, die momenteel tweede secretaris van de loge is, heeft de Vrijmetselarij hem veel gebracht. Vriendschap is het eerste dat hij noemt. “Natuurlijk vorm je binnen de Vrijmetselarij ook een netwerk, maar in tegenstelling tot andere verenigingen is netwerken niet ons doel. We streven echt naar verdieping en daarmee verbetering van de wereld. Ik noem dan ook als tweede dat ik in alle gevallen het positieve in de mens wil blijven zien. Dat is soms moeilijk, maar ik heb het als levenshouding aangenomen.”

De Vrijmetselarij viert dit jaar de datum dat driehonderd jaar geleden in Londen de internationale georganiseerde Vrijmetselarij werd opgericht. Loge l’Union Provinciale is één van de vier vrijmetselaarsloges in Groningen. Andere loges zijn: De Drieslag, In Tenebris Lux en De Bouwketen.