LF2018 – Projecten zijn nog volop in beweging, maar Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad 2018 krijgt meer en meer vorm. De komende tijd zullen we bij 50+ aandacht besteden aan een aantal projecten. Dit keer Theaterdrieluik Holstmeer.
Het begon allemaal met het boek ‘Dorp achter de tralies’ van schrijver en journalist Auke Zeldenrust over het leven in de Penitentiaire Inrichting (PI) Leeuwarden. Hij deed een jaar onderzoek en bracht er veel tijd door met als doel de gevangenen een gezicht te geven. Daarna kwam hij op het idee om het leven in de PI ook in theatervorm zichtbaar te maken en Fier erbij te betrekken, het expertise- en behandelcentrum voor slachtoffers van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Beide organisaties liggen aan de Holstmeerweg, met het politiebureau ernaast. De ideale setting voor een theaterproductie.
Dat vond ook regisseur Silvia Andringa toen zij anderhalf jaar geleden in contact kwam met Auke. Ze deelden hun respect voor mensen die hun weg moeten vinden in extreem moeilijke omstandigheden. En allebei voelen ze de innerlijke noodzaak hen te laten groeien en in hun kracht te zetten. Het zichtbaar maken van de verhalen van zowel de gedetineerden van de PI als de meiden van Fier paste zo perfect in het thema ‘Iepen Mienskip’ van Culturele Hoofdstad 2018, dat het uiteindelijk resulteerde in de theatervoorstelling Holstmeer van De Jonge Republiek, die vanaf 10 februari tot en met 15 april 2018 te zien zal zijn.
Blokhuispoort
Ik spreek Silvia op een locatie die puur toevallig volkomen passend is. We zitten in restaurant Proefverlof, dat gevestigd is in de oude gevangenis De Blokhuispoort en de rustige ruimte die we mogen gebruiken vanwege de drukte om ons heen is een oude cel met tralies voor het raam, een originele celdeur en in de hoek een celtoilet. Betere ambiance is er niet. Theatergezelschap De Jonge Republiek (DJR) is een projectorganisatie met Amsterdam als thuisbasis, vertelt Silvia. Er vinden echter veel theater(co)producties in Friesland, Duitsland en op Curaçao plaats. Met DJR maakt ze in vier jaar tijd zes voorstellingen met als thema Transitie. Over persoonlijke verandering of verandering in omgeving of omstandigheden. De aftrap vond plaats in 2015 met ‘Holes’, een coproductie met Tryater. Het idee van Auke paste zo goed in deze reeks, dat Holstmeer uiteindelijk nummer vijf in de serie is geworden.
Misschien herken je als publiek zelfs wel iets, heb je ooit zelf op die narrow line gebalanceerd
Met een vader die in het Pieter Baan Centrum werkte en een kunstzinnige moeder én haar eigen ervaring in het werken met jongeren, past de productie haar als een jas en was het meteen duidelijk waarom ze dit moest gaan regisseren. “Ik vind het vooral belangrijk de vele aannames onder de loep te nemen over wie die gedetineerden en meiden, die al jong in een extreem moeilijke situatie terecht komen, nu eigenlijk zijn. Je kunt er vergif op innemen dat die vaak niet kloppen. Achter al deze mensen zit een persoonlijk verhaal.
Keuzes
En weet je wat het is? Het is maar een dunne lijn tussen wij en zij. Als mijn omstandigheden anders waren geweest, als ik andere keuzes had gemaakt in het leven, dan had het mij ook kunnen overkomen. Dat is wat we willen laten zien en voelen. Misschien herken je als publiek zelfs wel iets, heb je ooit zelf op die narrow line gebalanceerd. Je kunt het je in ieder geval proberen voor te stellen. We hebben de neiging om te denken in slachtoffers en daders. Met de ene groep moet je medelijden hebben, de andere veroordelen. Dat ligt veel genuanceerder, en dat hoop ik over te brengen.”
Ze schetst een beeld van hoe de voorstelling eruit komt te zien. Het is een theaterdrieluik dat gespeeld wordt door twee professionele acteurs (Caroline Mgata en Eelco Venema) en door een aantal meiden van Fier en een groepje mannen uit de PI. Het begint allemaal in Neushoorn. Daar komt het publiek samen, maximaal honderd mensen per avond. Vanaf dat moment reis je als het ware van het hart van de maatschappij naar de rand van de maatschappij, want het zal geen verrassing zijn dat Holstmeer op locatie wordt gespeeld.
Zowel de meiden als de gevangenen zijn bezig met verwerken en terugkijken
“In Neushoorn word je ontvangen door studenten van D’Drive en de NHL Docent Theater en er vindt een veiligheidcontrole plaats,” vertelt Silvia. “Je paspoort wordt gecheckt en je levert al je spullen in. Je vertrekt letterlijk met niets onder bewaking naar de theaterlocatie. Vanaf dan kun je niet meer echt je eigen gang gaan, je ervaart meteen het gevoel van het verliezen van je vrijheid.” In twee door Arriva beschikbaar gestelde bussen wordt het publiek naar de Holstmeerweg gebracht. De ene bus gaat naar Fier en actrice Caroline reist mee. De andere bus heeft als beginbestemming de PI en in die bus zit Eelco.
Politiebureau
Tijdens de busrit van zo’n twaalf minuten geven Caroline en Eelco alvast een inkijkje in wat het betekent om bewoner van Fier of de PI te zijn. De bezoekers die eerst naar Fier gaan krijgen de voorstelling Catwalk te zien. Dat gaat over het levenspad van een meisje tussen haar geboorte en het heden. De andere groep gaat naar In mijn hoofd ben ik vrij, het verhaal van een gevangene die vanuit het heden terugblikt naar het verleden. Daarna vindt er een wisseling van locatie en voorstelling plaats. Aan het eind van de avond komen beide publieksgroepen samen in het politiebureau voor het laatste deel van het drieluik: Weg!, gespeeld door de beide acteurs samen. Thema: van het heden naar de toekomst. Hoe maak je de stap naar de vrije maatschappij, hoe geef je je leven weer vorm?
Nadat ze een paar proefworkshops heeft gegeven bij Fier en de PI, is Silvia sinds een aantal weken echt aan het repeteren. Dat is erg spannend, voor iedereen. Het derde deel van het drieluik wordt geschreven door Bouke Oldenhof, maar voor de eerste twee delen ligt er geen script, alleen een ruwe schets. De rest moet zich de komende tijd gaan vormen uit alle persoonlijke verhalen van de spelers en de ideeën die ontstaan. Dat kan zijn met tekst, maar ook met muziek of beeld. De samenstelling van de cast wisselt nog sterk, voor sommige ‘acteurs’ komt het verhaal te dichtbij en daarmee wordt het soms te spannend om mee te doen.
Overeenkomsten
Silvia moet flexibel zijn en geduld en vertrouwen hebben. “Maar de hulp vanuit de begeleiders is erg goed en we hebben ook gewoon heel veel plezier,” merkt ze op. “Voor een theatermaker is het enorm inspirerend om met twee zulke verschillende groepen te werken. Al zijn er ook de nodige overeenkomsten. Zowel de meiden als de gevangenen zijn bezig met verwerken en terugkijken. Ze zullen anders met bepaalde dingen om moeten gaan om weer op een goeie manier terug te kunnen keren in de maatschappij. Daarnaast is er bij allemaal een verschil tussen wat ze wensen en wat hun werkelijkheid is. En beide groepen stellen zich heel kwetsbaar op door mee te doen aan deze productie. Het vergt enorm veel moed om jezelf zo te laten zien.”
Ze zijn bij politie, Fier en de PI van mening dat dit een mooie kans is om een genuanceerder en completer beeld te geven. Auke heeft zijn geesteskind dus uit handen gegeven. “Uit handen ja, maar niet verloren,” benadrukt Silvia. “Hij komt af en toe kijken en we hebben veel contact. Hij is een soort anker, door zijn drijfveer om dit te maken weet ik welke koers ik moet varen. Zijn goede vriend Robert Kronenburg, die betrokken was bij het ontstaan van het idee en het belang ervan direct inzag, heeft de productieleiding op zich genomen.”
Silvia Andringa en Auke Zeldenrust.
Het is een enorm project, niet in de laatste plaats vanwege het veiligheidsaspect. Toch hebben de betrokken instellingen meteen hun volledige medewerking toegezegd en dat is bijzonder te noemen. “Ze zijn bij politie, Fier en de PI van mening dat dit een mooie kans is om een genuanceerder en completer beeld te geven van zowel de meiden als de gevangenen. Ze worden écht zichtbaar. Het publiek komt speciaal voor hen en ze krijgen de kans om hun verhaal te doen. Dat zijn ze waard en kan hen een succeservaring geven.” Naast de morele en praktische steun van deze samenwerkingspartners zoals Silvia ze noemt, is er nog de financiële bijdrage van een groot aantal fondsen en sponsoren en een paar mooie particuliere donaties.
Er kunnen slechts duizend mensen dit ervaringstheater meemaken
Op 10 februari 2018 is de première van Holstmeer en die is inmiddels uitverkocht. De week ervoor zijn de try-outs voor personeel en familie, zodat de nieuwbakken acteurs eerst een paar keer kunnen spelen voor vertrouwde gezichten. De laatste keer is op 15 april. Die datum is niet toevallig gekozen, want op 15 april 1945 werd Leeuwarden bevrijd. Het zal dan ook een gepast einde zijn met een vrijheidsvoorstelling en aansluitend het plaatsen van ‘Het vrijheidsbankje’ aan de Holstmeerweg, afkomstig uit het decor van het laatste deel van het drieluik.
Happy Few
In totaal zijn er tien voorstellingen en er kunnen dus slechts duizend mensen dit ervaringstheater meemaken, anders is het te belastend voor de spelers. Wel komt er een soort making-of registratie en bestaat het plan om er in de toekomst lezingen over te geven. Maar het echt zelf meemaken, dat is voorbehouden aan de happy few. Des te meer reden om te zorgen dat jij degene bent die deze unieke kans pakt.
Foto’s: Udo Thijssen