De kracht van muziek kan een rouwproces ondersteunen. Ook zelf zingen kan heel bevrijdend werken in tijden van verdriet. Rouw en verlies deskundige Mieke Ankersmid vertelt er over aan de hand van haar eigen ervaringen. En we geven een lijstje met de meest gedraaide nummers op begrafenissen en crematies.
“Al jong heb ik de kracht van muziek gevoeld in tijden waarin ik niet lekker in mijn vel zat.
Mijn moeder luisterde altijd veel naar de radio, dus misschien heb ik de liefde voor muziek wel van haar. Ik wist welke liedjes zij mooi vond, zoals ‘Twee reebruine ogen die keken de jager aan…’ (van de Selvera’s) en dan draaide zij de volumeknop harder.
Transistor-radio
Na de dood van mijn moeder lag ik stiekem in bed met de transistor-radio die we toen net in huis hadden. Ik smokkelde die mee naar m’n slaapkamer, legde ‘m onder m’n kussen en luisterde tot heel erg laat naar piratenzenders. Voor mij was dat troostend. Het was een overleving in een nare thuis-situatie toen, met een stiefmoeder waar ik het niet mee kon vinden en een vader die niet meer beschikbaar was, in beslag genomen door zijn werk en het nieuwe gezin dat hij aan het stichten was.
‘Door de dagelijkse situatie waarin ik leefde, had ik mij behoorlijk afgesloten voor mijn gevoelens’
Waar kon ik nog liefde voelen? Op dat gebied werd het echt kaal in mijn leven, maar via de muziek kon ik mijn hart-gebied weer voelen. Ik kon zo blij worden als er bepaalde nummers voorbij kwamen. Veel songs gingen natuurlijk ook over liefde. Door de dagelijkse situatie waarin ik leefde, had ik mij behoorlijk afgesloten voor mijn gevoelens. Die drukte ik weg en liet ik zeker niet aan anderen zien. Maar in bed met muziek in mijn oor, kon ik ze wel beleven, kon ik voelen dat ik een hart had.
Need your love so bad
‘Need your love so bad’ van Fleetwood Mac kwamen echt binnen bij mij. Ook al die nummers van eind jaren zestig zing ik zo weer mee, al heb ik ze tientallen jaren niet meer gehoord. Ze zitten diep in mijn vezels opgeslagen.
Later, toen ik uit huis was, in mijn studententijd, heb ik heel veel gedanst. Ook hier bracht de muziek me terug in contact met mezelf, kon ik in de dans mijn levenskracht en levenslust voelen.
‘Ik had de hele familie uitgenodigd samen te komen op het graf van mijn moeder’
Een paar jaar geleden had ik de hele familie uitgenodigd samen te komen op het graf van mijn moeder dat er nog steeds is, en heb ik via de telefoon een paar van haar favoriete liedjes laten horen. Dat voelde heel goed om te doen, om zo weer een soort verbinding met haar te leggen.
Muziek kan in rouwprocessen veel functies vervullen:
- Het kan een herinnering oproepen aan een ervaring die je had met degene die je nu moet missen; veel stellen hebben een eigen song samen. Vooral kort na een overlijden kan dat natuurlijk pijnlijke emoties oproepen. Later, als de rouw wat zachter is geworden, kan zo’n nummer ook een gevoel van verbondenheid geven.
- Een lied kan troostend zijn omdat het je herkenning geeft in de gevoelens die je dan ervaart, bijvoorbeeld het lied ‘Zeg me dat het niet zo is’ van Frank Boeyen of ‘Missing’ van Bruce Springsteen.
- Muziek kan je in beweging brengen, waardoor je gevoelens weer kunnen stromen en je jouw kracht kunt voelen.
Zelf zingen
De tonen van de muziek kunnen je raken, maar ook de stem die misschien goed kan vertolken wat jij voelt. Een stem brengt gevoelens tot uiting, daarom kan zingen heel bevrijdend voelen.
Op veel plekken in Nederland kun je workshops ‘stembevrijding’ volgen. Daarin kun je jouw eigen stemgeluid ontdekken en kun je bijvoorbeeld jouw emoties tot uiting brengen. Kun je – als je een verlies meemaakt – een klaagzang aanheffen.
Helend effect
Als emoties in beweging gebracht worden, kunnen ze gaan stromen en hoeven ze niet onderdrukt of vastgezet te worden. Dit kan een helend effect hebben.
Jan Kortie (de grondlegger van Stembevrijding zegt het zo: “Wie z’n stem gebruikt, hoe zacht ook, die laat iets leven, die komt tot leven. En wie z’n stem vol gebruikt die leeft, al is het maar een moment, volop. En die voelt de eigen draagkracht!”
‘Zingen voor je leven’ zijn koren van mensen die geconfronteerd zijn met kanker in hun leven. Zij zingen samen en delen hun ervaringen.
Bijvoorbeeld in Leeuwarden:het ‘zingen voor je leven’-koor
Onderzoek
Onderzoekers van de Finse Universiteit lieten proefpersonen naar verdriet muziek luisteren. Je kent het vast wel, je voelt je een beetje down en zet die ene melancholische plaat op en dan komen pas echt de tranen. De meeste empathische proefpersonen werden al verdrietig bij een voor hen onbekend nummer, anderen werden vooral geraakt door zelfgekozen muziek.
Vooral bekende nummers blijken het verdriet goed los te maken. “Verdriet wordt over het algemeen gezien als een negatieve emotie, maar bij muziek is dat niet het geval.” Dat lijkt interessant. Vervolgonderzoek moet uitwijzen hoe dat zit.
Tijdens een rouwproces moeten we door de pijn heen om ons beter te voelen
Op de site Monuta laat muziekpsycholoog Mark Reybrouck weten dat sommige muziek emoties oproept en het vrijkomen ervan zelfs versterkt. Tijdens een rouwproces moeten we door de pijn heen om ons beter te voelen en muziek speelt daar dan dus een belangrijke rol bij.
Troost
Technisch gezien blijken baby’s of jongere kinderen, als ze gescheiden worden van hun moeder, bepaalde tonen en geluiden te maken die anderen ertoe brengen ze te troosten. Muziek kent diezelfde tonen. Het zet aan tot troost en warmte zoeken bij elkaar, ook weer deel uitmakend van een rouwproces.
Pijn
“Verdriet is een van de zes basisemoties en is een essentieel onderdeel van een verwerkingsproces,” zo zegt Reybrouck. Verdriet helpt ons overleven. Droefheid lijdt tot pijn en dat zet onze hersenen aan tot het aanmaken van endorfine en daardoor gaan we ons beter voelen.
Bekende nummers die je tijdens begrafenissen hoort en ook in een rouwproces vaak voorbij komen:
- Mieke Telkamp – Waarheen, waarvoor
- Claudia de Brey – Mag ik dan bij jou
- Marco Borsato – Afscheid nemen bestaat niet
- Mozart – Ave Maria
- Paul de Leeuw – De Steen
- Eric Clapton – Tears in Heaven
- Maaike Ouboter – Dat ik je mis
- Vera Lynn – We’ll Meet Again
- Soundtrack Schnindler’s List