Mark Rutte heeft aangekondigd dat hij een punt zet achter zijn politieke carrière na de val van zijn vierde kabinet. Tussen 2010 en 2023 is hij uitgegroeid tot de langstzittende minister-president van Nederland. Maar zijn politieke loopbaan begon al jaren daarvoor. Laten we een korte reis door de tijd maken, te beginnen in 1990.
Van JOVD-voorzitter tot staatssecretaris
Als vroege twintiger en student geschiedenis deed de latere premier al ervaring op in de media. Mark Rutte verscheen destijds in het programma Brandpunt als voorzitter van de Jongerenorganisatie Vrijheid en Democratie (JOVD). Na het behalen van zijn doctoraalexamen maakte hij de stap naar de landelijke VVD.
Bij het begin van de nieuwe eeuw maakte Rutte voor het eerst deel uit van een kabinet, als staatssecretaris. In de kabinetten-Balkenende I en II was hij verantwoordelijk voor de portefeuille Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Later maakte hij de overstap naar Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, totdat hij in 2006 de partijleider van de VVD werd.
Strijd met Verdonk, kabinetten Rutte-I en II
Aan deze benoeming ging een felle machtsstrijd met Rita Verdonk vooraf. Maar Rutte kreeg net iets meer dan de helft van de stemmen en trok aan het langste eind. De eerstvolgende verkiezingen in 2006 liepen nog uit op een teleurstelling. De VVD werd de vierde partij van Nederland en nam geen zitting in het kabinet-Balkenende IV. Maar in 2010 zag de wereld er heel anders uit. Toen was de VVD de winnaar van de verkiezingen en kon Rutte zijn allereerste kabinet formeren, als eerste liberale premier sinds 1918.
Het kabinet-Rutte I haalde direct de geschiedenisboeken als het eerste naoorlogse minderheidskabinet. De PVV van Geert Wilders maakte officieel geen deel uit van het kabinet, maar gaf wel gedoogsteun en zorgde zo voor een meerderheid in de Tweede Kamer. Nadat dit kabinet in het voorjaar van 2012 ten val kwam, was het tijd voor nieuwe verkiezingen en de geboorte van Rutte-II. Deze samenwerking tussen VVD en PvdA maakte de volledige ambtstermijn van vier jaar vol, een zeldzaamheid in Nederland.
Kabinetten Rutte-III en IV
Dat lukte het kabinet-Rutte III ook bijna. Maar deze coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie strandde begin 2021, vlak voor de volgende verkiezingen, in de nasleep van de toeslagenaffaire. Dezelfde partijen namen een jaar later, na de langste formatie in de Nederlandse geschiedenis, zitting in het kabinet-Rutte IV. Maar na die moeizame formatie volgde ook een moeizame samenwerking. Na anderhalf jaar viel het doek al, toen de coalitiepartijen het niet eens konden worden over hun asielbeleid. Rutte was op dat moment al enige tijd de langstzittende premier van Nederland, maar maakte op maandag 10 juli 2023 bekend dat hij de politiek gaat verlaten.
Het Rutte-tijdperk is niet onopgemerkt voorbijgegaan in Den Haag. Asielproblematiek, de gaswinning in Groningen, financiële tegenwind en noodzakelijke bezuinigingen waren thema’s die tussen 2010 en 2023 vaak voorbijkwamen. Daarnaast werden onder andere de MH17-ramp, boerenprotesten, stikstofproblemen, woningnood, coronacrisis en toeslagenaffaire op het bordje van Rutte gelegd. De VVD-leider moest vaak compromissen sluiten in een verdeelde Tweede Kamer, maar kwam altijd weer bovendrijven.
Functie elders, Nacht van Rutte en vertrek uit politiek
Maar na de val van zijn derde kabinet hing de positie van Rutte voor het eerst aan een zijden draadje. In de plannen voor een nieuwe coalitie bleek men een ‘functie elders’ in gedachten te hebben voor het kritische CDA-lid Pieter Omtzigt. Toen dit uitlekte, volgde er een verhit Kamerdebat en moest Rutte zich in allerlei bochten wringen om overeind te blijven. Uiteindelijk won de VVD zelfs opnieuw de verkiezingen en kwam er een volgend kabinet-Rutte, maar dat werd geen gelukkig huwelijk.
Als Wim de Bie in 2023 overlijdt, duiken er op sociale media weer beelden op van een van zijn Koot&Bie-typetjes. De gelijkenissen tussen de joviale, goedlachse VVD-wethouder uit Laren en de minister-president zijn treffend, vinden zowel voor- als tegenstanders van Rutte. Vooral in zijn eerste jaren als premier bleef Rutte met een brede glimlach overeind, ondanks talloze moties van wantrouwen. Het leverde hem uiteindelijk de bijnaam Teflon-Mark op, omdat problemen van hem af bleven glijden. Tijdens de coronaperiode sprak hij als staatsman het volk toe, hoewel het tij al aan het keren was. De functie elders-rel en de daaropvolgende Nacht van Rutte bleken achteraf een definitief kantelpunt. Na de verkiezingen (eind 2023) en de vorming van een nieuw kabinet, verlaat Rutte definitief het Haagse toneel. En dat zal best even wennen worden.
