Er wonen in Nederland anderhalf miljoen doven en slechthorenden. Veel meer mensen zouden gebarentaal moeten leren zodat zij makkelijker kunnen communiceren met mensen die slechthorend of doof zijn. Er worden (online) cursussen gebarentaal aangeboden en er is een officiële opleiding tot doventolk. Om hier extra aandacht voor te vragen is er de jaarlijkse ‘internationale dag van de gebarentaal’. Dat is vandaag.
Gebarentaal bestaat niet alleen uit gebaren met de handen, maar ook uit een begeleidende mimiek. Horende mensen vinden dat er vaak wat overdreven uitzien, maar het luistert nauw en je kunt er net iets anders mee uitdrukken of het handengebaar accentueren. Het is echt nodig om te laten zien dat een gebaar een vraag is of een ontkenning. Die expressie maakt de taal ook levendiger. Horende mensen doen hetzelfde met hun stem. Doven doen dat naast het gebaren met hun mimiek.
Gebarentaal is officiële taal
Gebarentaal wordt wereldwijd gebruikt, maar werd jarenlang niet erkend en is bovendien niet in ieder land gelijk. Er zijn gebaren die specifiek zijn voor de Duitse gebarentaal of de Engelse. Er is ook een eigen Nederlandse Gebarentaal (NGT). De Tweede Kamer aanvaardde vorig jaar september een wetsvoorstel van PvdA, ChristenUnie en D66 om gebarentaal te erkennen als officiële taal, naast het Nederlands en het Fries.
Inmiddels verschijnt er een dik boekwerk over de grammatica van de Nederlandse gebarentaal. Dat is te danken aan gebarentaalkundige Ulrika Klomp. Zij deed vier jaar onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde dit voorjaar met het grammaticaboek als resultaat. Volgens Klomp kan daarmee onder andere het lesmateriaal worden verbeterd en het kan een aanzet zijn om makkelijker vertalingen door te voeren, bijvoorbeeld door een computer.
Gebarentaal of spraakafzien
In Nederland ontstond de gebarentaal eind achttiende eeuw toen er aan het Henri Daniel Guyotinstituut in Groningen voor het eerst met gebaren les werd gegeven aan doven. Er kwam echter een kink in de kabel toen vanuit het onderwijs in 1880 werd bepaald dat gebarentaal moest worden afgeschaft en dove kinderen moesten leren communiceren door middel van spraakafzien. Docenten zouden dus gewoon voor de klas moeten spreken, zonder daarbij gebaren te maken. Dat zou een betere manier van communiceren zijn en beter voor de ontwikkeling van de kinderen. Doven bleven echter onderling gebarentaal gebruiken, zelfs als daar in de klas lijfstraffen voor werden uitgedeeld. Het gevolg was wel dat leerlingen van dovenscholen in Amsterdam een iets andere taal ontwikkelden dan leerlingen uit Groningen of Rotterdam. Er was immers geen nationaal beleid meer.
Het heeft best lang geduurd totdat de gebarentaal weer in het onderwijs werd ingezet. Tot maar liefst 1980. Experts toonden in die tijd aan dat gebarentaal een volwaardige taal is met een grammatica en lexicon (woordenschat) en dat het juist beter was voor de ontwikkeling van de leerlingen. Vanaf 1995 koos de Groningse school ervoor om tweetalig onderwijs aan doven te geven, de andere dovenscholen in Nederland volgden. Naast de Nederlandse Gebarentaal is er ook het Nederlands met ondersteunende Gebaren (NmG). Dan wordt gesproken taal ondersteund met gebaren.
Gebarentaal op televisie
Sinds de corona-persconferenties ook in de NGT te volgen waren, is gebarentaal meer zichtbaar geworden. Toch worden er slechts weinig televisieprogramma’s vertaald door een tolk Nederlandse Gebarentaal. Tot nu toe worden een aantal NOS (jeugd) journaals, live uitzendingen van nationale gebeurtenissen en evenementen, en de intocht van Sinterklaas met gebaren ondersteund. In steeds meer musea zijn er videotours in gebarentaal en zijn er zestien musea aangesloten bij het initiatief Musea in Gebaren (via organisatie Wat Telt!). Dove mensen worden opgeleid tot museumgids. De instellingen verzorgen rondleidingen in gebarentaal.
Iedere dag een gebaar leren
Om tolk te worden bestaat er sinds 1984 een opleiding. Sinds 1997 volgt elke tolk de vierjarige HBO-bachelor opleiding aan de Hogeschool Utrecht. Het is ook mogelijk om (online) cursussen Nederlandse Gebarentaal te volgen. Wil je iedere dag een gebaar leren? Dan kan dat online door middel van lerengebaren.
Werelddovendag
Het is overigens over twee dagen ook Werelddovendag. Deze 25 september is een dag waarop eveneens aandacht voor gevraagd voor de wereld van mensen die doof zijn en voor gebarentaal. Dit jaar wordt de viering gehouden in het Beatrixtheater in Utrecht, als het coronabeleid dat toestaat. Er zijn workshops, er is een informatiemarkt en er zullen meerdere sprekers zijn.
Wist je dat…
-er 125 gebarentalen op de wereld zijn
-er daarnaast nog 18 kleine dorpsgebarentalen zijn
-gebarentaal in Nederland door zo’n 15.000 doven wordt gebruikt
-er in ons land in totaal zo’n 60.000 gebaarders zijn, dat is inclusief vroegdoven, laatdoven, slechthorenden, doofblinden en horenden
-dat er online een woordenboek is met daarin 16.000 gebaren (Nederlands Gebarencentrum)