Een bijzondere woonvorm voor ouderen; Het verhaal van het Rosa Spierhuis

Als je als kunstenaar naar een verzorgingshuis moet, is het wrang als je je vak niet meer kunt uitoefenen. Er is een woonvorm waar dat wel kan.

Een kunstenaar gaat nooit met pensioen. Tot in lengte van dagen blijft hij zijn vak uitoefenen en dat is ook exact wat je wilt als professioneel kunstenaar. “Als je niks creatiefs meer kunt doen, is het leven voor een artiest eigenlijk afgelopen.” Maar hoe doe je dat als je naar een verzorgingshuis moet?

Voor de 92-jarige beeldhouwster is haar kunstenaarsleven allerminst afgelopen. In een tv-documentaire (2015) tref je haar nog volop bezig met haar vak. In het verzorgingshuis. We zien ook een bewoonster van 101 jaar. Nog altijd creatief bezig. En we zien een schilder zich terug vechten na drie hersenbloedingen. Dat is vooral zichtbaar aan de wijze waarop hij zijn penseel over het papier laat gaan. Krachtig en eigenwijs. “Ik wil dat doen,” zegt hij. “Ik wil scheppen.”

Je ziet de bui echter al hangen, met bingo en koffie-ochtenden

Als je als beeldend kunstenaar, fotograaf, dichter, musicus, wetenschapper, schilder, schrijver op leeftijd raakt, je huis te groot wordt en je atelier te oud, ga je op zoek naar een andere manier van wonen. Zelfstandig wonen lukt misschien nog best, maar zorg en ondersteuning zouden welkom zijn. Je ziet de bui echter al hangen als je moet verhuizen naar een standaard ‘woonvorm met zorgvoorziening’, met bingo en koffie-ochtenden. Geen atelier meer, geen kunstenaar-maatjes om je heen die jou kunnen inspireren en andersom. Niemand die snapt wat je aan het doen bent met die verf. En je zou de vloer maar onder knoeien. Pianospelen mag alleen op vaste uren, anders geeft het teveel overlast. Nee, dat wordt niks. Maar wat dan?

Rosa Spierhuis

Het Rosa Spierhuis is een woon-werk en zorggemeenschap voor kunstenaars en aan kunst gerelateerde wetenschappers, zoals het netjes omschreven staat. Het biedt zorg op maat aan de bewoners, maar veel belangrijker: in dat huis gaat het niet alleen om wonen en zorg, maar het biedt bewoners ook faciliteiten en activiteiten op het gebied van kunst.

Dit verzorgingshuis in het Noord-Hollandse Laren heeft bij veel mensen altijd tot de verbeelding gesproken. Menig bekend Nederlands kunstenaar kwam er terecht en sleet er zijn laatste jaren.Tot aan 7 mei 2014 telde het huis 73 bewoners en was het een veilige haven voor oudere kunstenaars. Die eerdergenoemde documentaire is nog in het ‘oude’ huis gemaakt. Inmiddels is dat huis gesloopt en wordt er een nieuw Rosa Spierhuis gebouwd.

Bekende bewoners

Acteur Kees Brusse, graficus Escher, schrijver Heere Heeresma, acteur Guus Hermus. Acteur en komiek John Kraaijkamp sr., fotografe Eva Besnyö, tekenaar Marten Toonder en acteur Ton Lensink. Zij waren bewoners van het ‘oude’ Rosa Spierhuis.

De initiatiefneemster was harpiste Rosa Spier, die meende dat er een huis moest zijn waar het mogelijk was voor oudere kunstenaars om hun energie te blijven steken in hun werk. Anderen zouden zorg dragen voor de persoonlijke verzorging.

De tuin werd ontworpen door Mien Ruys

Op 11 oktober 1969 werd het huis geopend. Zes jaar eerder was de Rosa Spier Stichting opgericht die de bouw van het huis mogelijk maakte. Er werden appartementen gebouwd en gemeenschappelijke ruimten, een bibliotheek en een theaterzaaltje. De tuin werd ontworpen door Mien Ruys.

In de jaren ‘70 was het een riant huis. Maar jaren later bleek het sterk verouderd. Renovatie bleek geen optie, dat zou gewoonweg veel te veel geld gaan kosten. Het huis werd in 2014 gesloopt. Tot groot verdriet van velen.

Genieten

Nu wordt er een nieuw Rosa Spier Huis gerealiseerd dichtbij de plek waar het vorige huis heeft gestaan. Er komt nog meer ruimte voor (actieve) kunst, waarmee het bijzondere karakter van het Rosa Spierhuis blijft bestaan: het samengaan van het wonen, werken en cultuur.

Het nieuwe huis zal bestaan uit 130 woningen, met een centraal gebouw met culturele voorzieningen en zorgfaciliteiten. Er komt ook een cultuurgebouw, met uitgebreide voorzieningen, waaronder een theater- en concertzaal, foyer met galerie café, een bibliotheek, een expositieruimte, ateliers, muziekstudio’s en een beeldentuin. Wie er woont krijgt zorg op maat en kan blijven genieten van voorstellingen, concerten, exposities, workshops en lezingen. Je kunt zelf blijven creëren en inspiratie delen met mede-kunstenaars. Ook bewoners met dementie kunnen er terecht. In de toekomst ook bewoners met zware dementie.

Documentaire

Bekijk de documentaire uit 2015, waarin we actrice en operazangers Caroline Kaart (toen 83) volgen die vanuit haar eigen woning gaat verhuizen naar het verzorgingshuis. Ze is slecht ter been en duidelijk geëmotioneerd over deze stap, maar ze spreekt ook haar dankbaarheid uit voor het feit dat ze juist in dit huis terecht kan.

De 92-jarige beeldhouwster uit de documentaire: “Ik moet iets kunnen doen wat creatief is”. Frutselen, noemt ze het, en we zien haar een driedimensionaal beeld maken met gedroogde sinaasappelschil.

Een andere bewoner, een jazzpianist, blijkt zich niet helemaal fit te voelen, maar als hij achter de piano kruipt, mede op aandringen van de muziektherapeut, speelt hij geweldig. “Het gaat het beste als ik een borrel op heb, maar dat hebben meer jazzpianisten.”

Wie is Rosa Spier?

Rosa Spier (1891-1967) was een Nederlandse harpiste die onder meer speelde bij het Residentie Orkest, het concertgebouw Orkest en het Radio Filharmonisch Orkest. Ze werd in de oorlog op transport gezet en kwam in Westerbork terecht en later in Theresienstadt. Ze wist uit het kamp weg te komen en keerde na de oorlog terug naar Nederland. Ze was al haar bezittingen kwijt, behalve haar harp die door de buurman was bewaard. Ze pakte het spelen weer op en deed dat tot op hoge leeftijd, alhoewel haar lichaam dat niet altijd toeliet. Ze ontwikkelde een plan voor een woongemeenschap voor oudere kunstenaars en intellectuelen om elkaar te kunnen blijven inspireren. Zelf heeft ze de opening van het huis niet meer mee mogen maken. Haar vriendin Henriette Polak-Schwarz heeft zich na haar dood enorm ingezet om het huis er toch te laten komen.

Hoofdfoto: Geheugen van Nederland