Alleen het geluid van de natuur. Het zingen van vogels, het druppen van regen, het waaien van wind. Dat is wat je hoort als je ver weg blijft van het hectische hedendaagse leven. Daar hebben we allemaal af en toe behoefte aan, maar waar vind je dat?
Voor sommige mensen blijkt het tegenwoordig noodzaak om zich af en toe terug te kunnen trekken. Om te ontsnappen aan alles wat er dagelijks om hen heen gebeurt, want al dat ‘gebeuren’ maakt geluid. We zeggen niet voor niets dat iets bestaat uit allemaal ‘toeters en bellen’. Het rinkelt de hele dag door.
Op de vraag of je stilte kunt organiseren, is het antwoord niet zomaar gegeven. Theatermaker Koen van Hensbergen vertelt in een interview over zijn oplossing om af en toe in stilte te zijn. Hij verblijft een tijdje in een door hemzelf verbouwde schaftkeet ver buiten de stad. Hij heeft er een verstilde plek van gemaakt. Alleen de geluiden van de natuur zijn er te horen. Daaruit blijkt al dat stilte geen letterlijke stilte is, een plek zonder geluid, maar dat er gewoonweg geen door mensen geproduceerd geluid is. Dat geeft ook aan dat stilte uiteindelijk niet maakbaar is, niet is te organiseren. “Ik kan mij wel afzonderen zo ver mogelijk van rumoer en mensen, maar over de natuur hebben wij niets te zeggen.”
Het meten van stilte is het meten van lawaai
Wie net als Van Hensbergen op zoek gaat naar stilte, kan het lastig krijgen. Nederland is een klein land en het geluid van een stad of snelweg vermijden is niet makkelijk. Er is wel eens onderzoek naar gedaan, maar dat is al van jaren geleden (2003). Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen gingen in dat jaar in opdracht van de Stichting Natuur en Milieu en de twaalf provinciale Milieufederaties op zoek naar de stille plekken van Nederland. Ze voerden metingen uit met zogenoemde stilte-meters in de Weerribben, de Wieden, de Zak van Zuid-Beveland in Zeeland en de Utrechtse Heuvelrug. Ze deden dan eigenlijk geen metingen naar stilte, maar naar lawaai. De ‘winnaar’ bleek een heideveldje tussen Maarn en Doorn. Maar alleen als de wind gunstig stond, anders hoorde je de snelweg. Het laat zich raden dat het lastig meten is. Volgens experts is het alleen op de Waddenzee nog stil te noemen. Als dat ook al niet in de loop van de tijd veranderd is.
Stiltegebieden worden nauwelijks in stand gehouden
Het gevaar van het aanwijzen van een stiltegebied (af en toe kom je zo’n bordje tegen) is dat er drommen mensen op af komen. Want stilte, daar is veel behoefte aan. Die stiltegebieden zijn eind jaren tachtig van de vorige eeuw al in het leven geroepen. Alle Nederlandse provincies wezen toen op verzoek van het Rijk ‘stiltegebieden’ aan. In opdracht van de provincie deed de Natuur en Milieufederatie in 2017 onderzoek naar de status van Noord-Hollandse stiltegebieden, en ontdekte dat ze vaak nauwelijks in stand worden gehouden. Veel stiltegebieden zijn allang niet meer ‘stil’ te noemen. En met stil wordt bedoeld: geluid dat overdag en ’s nachts gemiddeld onder de 40 decibel blijft. Deze regel blijkt duidelijk niet te handhaven. Wie zo’n stiltegebied bezoekt kan dan van een koude kermis thuiskomen. Dan wil je even weg uit de drukke straat of wijk. Weg van geluid van snelwegen, vliegtuigen en winkelend publiek. Dat is allemaal lawaai. Terwijl als je luistert naar het geluid van vogels, de wind en de zee je dat niet als lawaai ervaart.
Absolute stilte is niet fijn, lawaai is slecht voor de gezondheid
Nu blijkt totale stilte voor mensen ook weer niet handig. Absolute stilte is voor veel mensen zelfs helemaal niet fijn, vertelt de Vlaamse klinisch psycholoog Erik Mertens in een artikel. Hij wijst op een test waarbij deelnemers vijf minuten in een geluidsdichte ruimte werden gezet. Van deze mensen meldde 93 procent zoemende, kloppende of fluitende geluiden in het hoofd of in de oren. Daar word je dan ook niet blij van.
Daarentegen kan constant bloot worden gesteld aan lawaai onze gezondheid schaden. Het kan leiden tot stress en een verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Iedereen begrijpt wel dat niet kunnen slapen door te veel lawaai om je heen, niet bevorderlijk is voor je gezondheid, maar het gaat zelfs zo ver dat scholieren slechtere leerprestaties vertonen als ze rondom Schiphol wonen. Daarom blijft het van belang regelmatig aan het lawaai te kunnen ontsnappen en de ‘stilte’ op te zoeken. Het beschermen van stiltegebieden blijkt daarom belangrijker dan we denken. Wat ook kan helpen is stiller asfalt en bijvoorbeeld het gebruik van fluisterbootjes. Maar of we daarmee echt gebieden creëren waar het ‘stil’ is?